‘Stadsnatuur: gewoon goed voor je gezondheid!’

Een groen dak voor insecten, behoud van vleermuizen in het stadspark of bescherming van spreeuwen die in huizen nestelen. Voor Niels de Zwarte (43) is het dagelijks werk. Als stadsecoloog in Rotterdam vecht hij elke week voor het behoud van parkjes, plek voor vleermuizen, mussen en merels. ‘Stadsnatuur is goed voor de volksgezondheid.’

Het liefst is Niels de Zwarte er als ecoloog vroeg bij. Nog voor er plannen worden gemaakt voor stadsuitbreiding of –vernieuwing, voor sloop en bouw. ‘Ik merkte dat er vaak negatief over natuurwaarden werd geschreven. Dan stond er in de krant: “Vleermuis legt bouw stil”. Of: “Steenuil vertraagt plannen”. De dieren hebben het altijd gedaan. Terwijl ik dacht: die projectontwikkelaars hebben liggen slapen! Als je stadsnatuur belangrijk vindt, moet je er al in de eerste fase van projecten over nadenken. In een collectief van Rotterdamse architecten, ontwerpers en ecologen is het plan ontstaan een boek te schrijven. Het werd een inspiratieboek: Stadsnatuur Maken. We hebben voorbeelden uit heel West-Europa verzameld waarin het wel goed is gegaan. En we hebben onze visie opgeschreven. Hoe natuur en stad samen kunnen gaan. Een boek dus voor ontwerpers, architecten en beleidsmakers.’

Dat boek is er nu een paar jaar. Helpt het?

‘Het is echt een pioniersboek geweest. Er wordt intussen nog breder gedacht: ook sociale aspecten en duurzaamheid worden meegenomen. Ik vind het heel hoopgevend dat architecten steeds vaker meedenken: ze willen echt iets moois maken. Niet alleen maar een nestkast tegen de muur, maar integratie van natuur en bouw. Dat zie ik in steeds meer nieuwbouw terug.’

Je werkt als hoofd bij het Rotterdamse Bureau Stadsnatuur. Hoe hebben jullie invloed?

‘Ons bureau is bijvoorbeeld betrokken geweest bij de realisatie van veel groene daken. Dat begint al bijna standaard te worden, dat daarover wordt nagedacht bij nieuwbouw. Uit onderzoek weten we dat het bijdraagt aan biodiversiteit in de stad, maar ook aan koelte en wateropvang. Soms moet zo’n dak op zestig meter hoogte komen. We wisten niet hoeveel soorten op die hoogte nog gedijen. Maar dat blijken er veel te zijn! Groene daken vormen ‘stepping stones’ waarlangs insecten en planten zich verplaatsen. In de lucht zit het vol kleine insecten en zaden, die ook op grote hoogtes voorkomen. Ik heb meegemaakt dat op groene daken zeldzame insecten en planten voorkwamen, die je op de grond niet zag.’

Wat is de mooiste stadsnatuur in Rotterdam?

‘Ik vind het Eiland van Brienenoord prachtig: je hebt daar echte getijdennatuur en ruige stukjes. Maar ook het Kralingse Bos mag er zijn. Dat wordt langzaam een ouder bos, met meer varens, paddestoelen en vleermuizen in de bomen.’

Ben je in de loop van de jaren optimistischer over stadsnatuur geworden of bezorgder?

‘Ik ben er iets bezorgder om geworden. Dat komt simpelweg doordat populaties van verschillende stadsvogels zich negatief ontwikkelen. Terwijl wij steeds meer stedelijk gebied krijgen, je zou dus een toename verwachten. We doen iets niet goed. Vogels als spreeuwen en huismussen zitten tegen de kritische ondergrens aan van wat ze nodig hebben: misschien voedsel, of nestgelegenheid, of schuilgelegenheid.’

Hoe belangrijk is stadsnatuur?

‘Wat mij betreft heel belangrijk. Natuur heeft intrinsieke waarde, ook in de stad. Bovendien woont het grootste deel van de mensen in de stad. Ik wil ook heel graag jongeren/kinderen in contact brengen met groen. Daar wordt kiem gelegd voor beschermen en koesteren wat er is. Bovendien is de volksgezondheid een goed argument voor groen in de stad. Het is gewoon goed voor je psyche. Uit onderzoek blijkt dat tien bomen in een straat al aantoonbaar effect hebben op het voorkomen van depressie. Als ziekenhuizen groene daken hebben, is de verblijfsduur van patiënten korter en kan de pijnstilling omlaag.’

Maar in de stad spelen ook heel veel andere belangen. Hoe bescherm je stadsnatuur als er zoveel andere dingen belangrijk zijn?

‘Inderdaad, de druk op elk stukje groen wordt alleen maar groter. Daar moet je dus echt voor vechten. Festivals in het stadspark? Denk dan wel na over de impact op de natuur! Een verlicht hardlooprondje in het Kralingse bos? Maar dat is een van de weinige plekken waar het nog echt donker is voor allerlei nachtactieve dieren. Als bureau steken we heel veel tijd in beïnvloeding. En ja, ook in tegengas geven. Er gaat geen week voorbij zonder geïrriteerde mails. Ik merk bij stadsnatuur sterk dat alles van waarde echt weerloos is.’

Alles van waarde is weerloos. Leg dat eens uit?

‘Het draait altijd om de economische vraag. Wat is een soort, een gebied waard? Wat is een landje met wat grutto’s waard? Laten we iets tegenhouden door die ene weidevogel? Ik merk het ook in mijn persoonlijke leven. Onze dochter Vera is meervoudig gehandicapt vanaf haar geboorte. Het afgelopen jaar ben ik 38 keer met haar bij therapeuten en ziekenhuizen geweest. Ook dan voel je soms dat mensen zich afvragen: is dat de moeite waard? Moet je dit wel blijven doen? Het is mijn keus om te vechten voor wat van waarde en weerloos is. Vera betekent evenveel voor ons als onze andere dochter. Het is gewoon ons kind, met haar blijdschap, vrolijkheid en moeilijkheden. We accepteren dat zij is wie ze is en richten zo goed mogelijk ons leven daarnaar in. Ik zie een duidelijke parallel tussen onze inzet voor haar leven en mijn werk om stadsnatuur te beschermen en te behouden.’

Ben je buiten je werk ook zo groen?

‘Ja. Ik ging me rond mijn zestiende sterk verdiepen in geloof en duurzaamheid. Ik realiseerde me steeds meer dat God de Schepper is van alles wat er leeft en groeit. In die tijd werd ik ook vegetariër. In de kerk werd ik wel eens aangezien voor een linkse activist. Dat is overigens grotendeels verdwenen, wat dat betreft zijn kerken op de goede weg! Wij kerken nu een aantal jaren bij een doopsgezinde gemeente. Ik zit daar in de werkgroep duurzaamheid. We bemoeien ons met van alles: de koffie die we drinken, aandacht voor de schepping in de vastentijd, iets vertellen over stadsnatuur tijdens de kindernevendiensten, noem maar op. Het gebouw waar we kerken is een monument: helaas mogen er geen zonnepanelen op en kan er geen nestkast tegen de muur. In mijn eigen huis ben ik trouwens wel bezig met het aanleggen van een dakterras met veel inheemse bloemen en planten in grote bakken, en er hangen natuurlijk nestkasten aan de muur.’

Fotobijschrift: De Dakakker is een dakboerderij van 1000 m2 in hartje Rotterdam, op twintig meter hoogte. Dit is een initiatief van het Rotterdams Milieucentrum, waarmee Niels de Zwarte nauw samenwerkt.

Tekst: Embert Messelink

Foto’s: Dirk Hol